Kültürel ve Tarihi Doku: Afyonkarahisar
- Caner Çetin
- 10 Eyl 2024
- 5 dakikada okunur
2 Eylül ve 8 Eylül tarihleri arasında Afyokarahisar'daydım. Seyahatim hem termal sulardan faydalanmaktan hem de Afyonkarahisar'ı yakından tanımaktan oluşuyordu. Bu süreçte ilin merkezini, Gazlıgöl ve Ayazini ilçelerini ve termal su turizmden oluşan yapısını yakından gözlemleme fırsatım oldu.
Metinde şu konu başlıklarına yer veriyor olacağım:
Benim en çok dikkatimi çeken Ayazini ilçesinden ve Frigya Uygarlığı'nın kalıntılarından başlıyorum.
Ayazini İlçesi ve Frigya
Ayazini, şehir merkezinden yaklaşık 30 dakika mesafede ve kuzeyde bulunmaktadır. İlçedeki bazı evlerin durumu iyi olmakla beraber yıkılmaya yüz tutmuş evlerin sayısı az değildir ve özellikle bu sayı turizme kazandırılmayan köy tarafarında daha fazla görülmektedir. Bölgedeki işletmelerden öğrendiğim kadarıyla yerleşkenin turizme kazandırılması için Valilik bu bölgelere yatırım yapmış ve işletmelere destek olmuş.
İlçede bulunan bazı tarihi yapılar arasında ise şunlar vardır:
Ayazini Karşılama ve Tanıma Merkezi
Meryem Ana Kilisesi
Bayramaliler ve Avdalaz Kaleleri
Genç İsa ve Yazılı Kiliseleri
Ayazini Karşılama ve Tanıma Merkezi
Frigya'nın girişine ve eski yapılara gelmeden önce Frigya ve onun meşhur yöneticisi Kral Midas hakkında bir bilgilendirme merkezi vardır. Yapı olarak ufak ebatlara sahip olup içerisinde çoğunlukla etkileşimli akıllı tahtalar barındırmaktadır. Bu elektronik cihazlarda Midas efsanelerini ve tanrı Kybele hakkında bilgiler sunuluyor. Aynı zamanda içinde iyi korunmuş bir Kybele heykeli de bulunmaktadır.
Tüm içeriklerin hem İngilizce hem de Türkçe'de mevcut olması Frigaya'yı farklı uluslardan gelen turistlerin de tanımasını kolaylaştırmaktadır.
Meryem Ana Kilisesi
Karşılama ve Tanıma Merkezi'ni geçtikten sonra sol tarafta Meryem Ana Kilisesi bulunmaktadır. Kilisenin 10. ve 12. yy arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Oyularak yapılan kilisenin içerisinde yerlerinden kopmuş olan sütunlar da vardır. Özellikle ses akustiği ile dikkat çeken kilisenin Türk boylarına dair desenler de olmak üzere Hristiyan dini motfileri de yer almaktadır.
Genç İsa ve Yazılı Kiliselileri
Aynı yol üzerinde bulunan ve geçmişte mezarlık olarak kullanılan bölgenin çok yakınında bulunan bu iki kiliseden biri İsa figürü, diğeri ise yazısı ile meşhurdur.
Genç İsa Kilisesi'nde iki yanında da melekle tasvir edilen ancak biraz tahrip olmuş İsa vardır. Yazılı Kilise'de de sol tarafta Yunanca metin yazmakla beraber bu metnin 20. yy'da bir Yunan askeri tarafından yazıldığı düşünülmektedir.
Gazlıgöl İlçesi ve Ayazini'den Farklılıkları
Gazlıgöl ilçesi Afyonkarahisar merkezine Ayazini'den daha yakın ve daha gelişmiş bir yerdir. Gelişmişliğini ve çok katlı apartman yapısını ise termal turizmine borçludur. Kentin dört tarafında termal oteller bulunmakta ve konukları ağırlamaktadır ancak ilçede turistlerin yapabileceği faaliyetler bir hayli sınırlıdır. Kasabanın artı yönü olarak ise lokum, şekerleme ve sucuk türlerini satan çok sayıda dükkan olmasıdır.
Gazlıgöl'de gezilecek tarihi bir alan olmamakla beraber yolların dar ve nüfusun yoğun oluşu kenti bir hayli boğmuştur. Ayazini'de ise trafik görece kontrol edilmiş görünmektedir. İki ilçe arasındaki büyük bir fark ise Ayazini'de daha fazla kahvaltılık ürünleri (gözleme, tost gibi) satan yerler olmasına karşın Gazlıgöl'de öğlen ve akşam yemeklerine hitap eden lokantalar bulmak daha kolaydır.
İl Merkezindeki Müzeler
Afyonkarahisar merkezinde birden fazla müze bulunmaktadır. Bunlarınn en büyüklerini 2023'te yeni bir bina ile yaşamaya devam eden Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi oluşturmaktadır. Bir firma tarafından inşa edilmiş ve ücretsiz biçimde hizmete sunulan Sucuk Müzesi ve kentin merkezinde konumlanmış Afyonkarahisar Kalesi de vardır.
Diğer müzelerden bir diğeri de Kültür ve Sanat Evi diye bilinen ve içinde hem geçmiş Türk hane yapısını gösteren hem de Afyonkarahisar'a özgü yemek kültürü ögelerinin sergilendiği müzedir.
Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi
Şehir merkezinin batısında birkaç kilometre uzakta konumlanmış Arkeoloji Müzesi geçen sene açılmış ve daha önce merkezde sergilenen buluntuların bu yeni alana taşınmasıyla oluşan beş katlı büyük bir müzedir.
Müzeye en alt katından başlayarak ilk yerleşkelere ait tunçtan ya da bakırdan malzemeler sergilleniyor ve üst katlara doğru farklı milletlere ait eşyalar sergilenmektedir.
En üst katında Kurtuluş Savaşı'na dair içerikler bulunurken alt katlara doğru sırasıyla Osmanlı, Bizans, Roma ve Frigya'ya ait yapıları ve malzemeleri görmek mümkün olmaktadır.
Müze, Afyonkarahisar'ın zengin yapısını ve tarihi dokusunu başarı şekilde temsil etmiş ve korumaktadır.
Kültür ve Sanat Evi
Ev, merkezde ve meşhur Afyonkarahisar Kale'sinin yakınlarında bulunmaktadır. İçinde hem eski Türk ev mimarisinden hem de Afyonkarahisar'a özgü yemekler sergilenmektedir.
Bu doğrultada alt katta Keşkek, lokum, mantı, sucuk gibi yerel lezzetler bulunurken üst katında da Türk geleneklerine özgü biçimde giyimler, çeyizler, mutfak ekipmanları ve el işleri sergienmektedir.
Sergilenen çeyizlerin bazılarının Müze'ye bazı isimler tarafından bağışlanmış olması, kentin ve insanının tarihsel dokuya ve geçmişe sahip çıktığını göstermektedir.
Afyonkarahisar Kalesi
Kale Hitit dönemine ait olup şehrin her tarafından görülmektedir. Yüksekliği yaklaşık 230 metredir.
Şimdilik çıkmanın tek yolunun basamak merdivenler olduğu Kale'de teleferik yapım aşamaları sürmektedir.
Sucuk Müzesi
Cumhuriyet Sucukları tarafından oluşturulan müzede tarihsel bakımdan sucuğun gelişimi ve Orta Asya'ya dayanan sucuk üretimi ve tüketimi anlatılıyor. Tarihsel bakımdan et ile ilgili terimlerin ilk olarak Dîvânu Lugâti't-Türk'te yer aldığına bu müzede yer veriliyor.
Yine aynı müzede sucuk kesme makineleri, Osmanlı'da kasapların durumu gibi zengin içerikli eserler bulunmaktadır. Müzenin fark yaratan kısmı ise seramikten yapılmış ve Süperman, Ögürlük Heykeli, fırın ve mutfak ögeleriyle yaratıcı biçimde birleştirilmiş inek figürleri bulunuyor oluşudur.
İl ve İlçelerdeki İnsanların Duygudurumları ve Davranışları
Afyonkarahisar'da tüm sınıflardan insanları bulmak mümkün. Ayazini, Gazlıgöl ve şehir merkezi kıyaslandığına belirgin farklılıklar bulunmaktadır. Bunlar:
Ayazini taraflarında yaşayan köylü kesim ya tarımla ya da turizm ile geçiniyor. Tarımla geçinen taraf maddi kazançtan yana büyük problem yaşadıklarını dile getirmektedir. Turizm ile geçinen taraf ise kimi zaman kar elde etmek adına fiyatları şişirebilmektedir. Yine bu iki taraf arasında görülen büyük bir fark da tarım ile ilgilenen kesimin ürünlerinin maliyetleri konusunda bilinçsiz olmaları. Üstelik tarım çalışanlarından devletin yeterli desteklemediğini öğrenmek üzücü oluyor.
Gazlıgöl bölgesi kazancının çoğunu termal su hizmetlerine ve otellerine borçludur. Bu otellerin ise tüm yapıyı altüst ettiği bir gerçektir. Muhtemelen artan termal turizm ile şehir için kentsel dönüşüm gerekti ancak bu yapılamadı ve yerine çarpık kentleşme çıktı. Ayrıca gelen turistler için gerekli yerlerin ve tesislerin olmayışı da bu bölgeyi dezavantajlı kılmaktadır. Termal hizmetlerinde çalışanlar biraz kibar olmaya çalışan insanlardan oluşmakla beraber özellikle ilçedeki insanların çoğunda ketum yüz ifadeleri ve mutsuzluluk sezinlenmektedir. Muhtemelen ilçe, turizim için feda edildi.
Şehir merkezi, gelişmiştir. Müzeler, görece planlı şehirleşme ve iş olanakları merkezde vardır. Alışveriş yerlerinde çalışanlar sıcak davranmakla beraber müşterileri arasında üst kesimden insanları görmek de mümkündür. Sokakta ise bazı insanları çekingen olmakla beraber ketum suratlı kişileri görmek mümkündür.
İl ve İlçelerdeki Yemek Fiyatları ve Kültürü
Afyon denince akla ilk sucuk ve haşhaş geliyor. Rahatlıkla da sucuk kültürünün merkezde de Gazlıgöl'de de devam ettiğini ancak Ayazini'de buna çok rastlanmadığını söyleyebilirim.
Sucuk fiyatları her bütçeye hitap edecek biçimde değişse de elli liraya sacuk ekmek satan yerlerin sayısı az değil. Bu da şehrin var olan sucuk kültürüne sahip çıktığı, üretimi devam ettirip tarihi dokuyu canlı tuttuğu anlamına geliyor.
Sucuk ekmek haricinde lokanta fiyatları da en pahalı olarak merkezde. Dönerli pilav fiyatlarının 250 lira civarı olduğu lokantalar vardı. Bu fiyatların fahiş fiyatları olduğu söylenebilir. Gazlıgöl ve Ayazini'de fiyatlar görece daha az düşüktür. Özellikle Ayazini'deki turizm odaklı yapılanmalar fahiş fiyatlar üzerinde satış yaparken Gazlıgöl'de sadece Belediye Sosyal Tesisi'nde fahiş fiyatları görmek mümkündür.
Gazlıgöl'de uygun fiyatlı esnaf lokantası da sucuk ekmek de bulmak kolaydır.
Yorumlar